দেশৰ সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা আৰু কেতবোৰ আসোঁৱাহ
সঞ্জয় ৰবিদাস
সমতাৰ মূলতে নিহিত হৈ আছে এটা মৌলিক মানৱ অধিকাৰ ৷ এই পৃথিৱীত জন্ম হোৱা প্ৰতিজন মানুহেই সমান সুবিধাৰ অধিকাৰী ৷ আমাৰ দেশত আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য , ব্যাপক আৰু হিংসাত্মক বৈষম্য হৈছে শতিকাজুৰি পুৰণি জাতি ব্যৱস্থা ৷ ১৯৫০ চনত সংবিধানে ইয়াক বিলুপ্ত কৰি ১৯৫৫ চনত অস্পৃশ্যতাক অপৰাধ হিচাপে ঘোষণা কৰা হয়।এই অস্পৃশ্যতাৰ বলি হৈছিল সমাজৰ নিম্নবৰ্গৰ বুলি জ্ঞান কৰা দলিত শ্ৰেণীৰ লোকসকল । শিক্ষা-দীক্ষা নথকা,আৰ্থিকভাৱে অনগ্ৰসৰ এইসকল লোকক তুলনামূলকভাৱে ধনী আৰু তথাকথিত উচ্চ বৰ্ণৰ লোকে বৈষম্যমূলক ব্যৱহাৰ কৰাৰ লগতে অস্পৃশ্য জ্ঞান কৰিছিল ৷ সেয়েহে চৰকাৰে তেওঁলোকক বিভিন্ন সুবিধাৰ ক্ষেত্ৰত সংৰক্ষণ দিছিল ৷ ভাৰতত সংৰক্ষণ হৈছে পিছপৰা আৰু অপ্ৰতিনিধিত্বশীল সম্প্ৰদায়ৰ সদস্যসকলৰ বাবে ( প্ৰধানকৈ জাতি আৰু জনগোষ্ঠীৰ দ্বাৰা সংজ্ঞায়িত ) চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানসমূহত আসনৰ এক নিৰ্দিষ্ট শতাংশ খালী পদ আঁতৰাই ৰখা প্ৰক্ৰিয়া ৷ অনুসূচিত জাতি (এছ চি) , অনুসূচিত জনজাতি (এছ টি), অন্যান্য পিছপৰা শ্ৰেণী ( অ বি চি ) আৰু অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণী ( ই ডব্লিউ এছ ) হৈছে সংবিধানৰ অধীনত সংৰক্ষণ নীতিৰ প্ৰাথমিক হিতাধিকাৰী যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে উন্নতিৰ মানদণ্ড সকলোৰে বাবে সমান কৰা ।
ভাৰতীয় সংবিধানত ১৫ ( ৪ ) অনুচ্ছেদত কোৱা হৈছে , ” সকলো নাগৰিকে শিক্ষা লাভৰ সমান সুযোগ পাব ৷ইয়াত উল্লেখ কৰা কোনো কথাই ৰাজ্যখনক শৈক্ষিকভাৱে পিছপৰা শ্ৰেণীৰ বাবে বিশেষ সুবিধা প্ৰদান কৰাত বাধা দিব নোৱাৰে ” ৷ ইয়াত লগতে কোৱা হৈছে , ” ৰাষ্ট্ৰই সমাজৰ দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ শৈক্ষিক আৰু অৰ্থনৈতিক স্বাৰ্থৰ প্ৰতি বিশেষ যত্ন ল’ব আৰু তেওঁলোকক ‘ সামাজিক অন্যায় ‘ আৰু সকলো ধৰণৰ শোষণৰ পৰা ৰক্ষা কৰিব ” ৷ অনুচ্ছেদটোত আৰু কোৱা হৈছে যে অনুচ্ছেদ ১৫ ( ৪ ) ৰ কোনো কথাই জাতিটোক অনুসূচিত জাতি আৰু অনুসূচিত জনজাতিসমূহক তেওঁলোকৰ উন্নতিৰ বাবে সহায় কৰাত বাধা নিদিয়ে ৷ ১৯৮২ চনত সংবিধানে ৰাজহুৱা খণ্ড আৰু চৰকাৰী সাহায্যপ্ৰাপ্ত শিক্ষানুষ্ঠানৰ ১৫% আৰু ৭.৫% খালী পদক ক্ৰমে অনুসূচীত জাতি আৰু অনুসূচিত জনজাতি প্ৰাৰ্থীৰ বাবে পাঁচ বছৰৰ বাবে সংৰক্ষিত আসন হিচাপে নিৰ্দিষ্ট কৰি দিছিল , তাৰ পিছত ইয়াক পুনৰীক্ষণ কৰা হৈছিল ৷ এই সময়সীমা নিয়মিতভাৱে পৰৱৰ্তী চৰকাৰসমূহে বৃদ্ধি কৰিছিল ৷ ১৯৯০ চনত প্ৰধানমন্ত্ৰী ভি পি সিঙে ঘোষণা কৰিছিল যে ইতিমধ্যে অনুসূচিত জাতি আৰু অনুসূচিত জনজাতিৰ বাবে ২২.৫ % পদৰ উপৰিও ২৭ % চৰকাৰী পদ অবিচিৰ বাবে আঁতৰাই ৰখা হ ’ ব৷
ইয়াৰ পিছতে ভাৰতত ১৯৭৮ চনত জনতা পাৰ্টি চৰকাৰে প্ৰধানমন্ত্ৰী মোৰাৰজী দেশাইৰ অধীনত “সামাজিক বা শৈক্ষিকভাৱে পিছপৰাসকলক চিনাক্ত কৰা”ৰ দায়িত্বৰে স্থাপন কৰিছিল মণ্ডল আয়োগ ।তাৰ পিছত ১৯৯২ চনত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ইন্দ্ৰ চাহনী বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া গোচৰত জাতিভিত্তিক সংৰক্ষণৰ সীমা সৰ্বোচ্চ ৫০ % লৈ আৰোপ কৰে ৷ ইয়াৰ ব্যতিক্ৰম আছিল তামিলনাডু ৰাজ্যত , য’ত ইতিমধ্যে বিভিন্ন শাখাৰ বাবে ৬৯ শতাংশ সংৰক্ষণ আছিল ৷ পৰৱৰ্তী সময়ত এই আইনখন ন্যায়িক পৰ্যালোচনাৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ ১৯৯৪ চনত সংবিধানৰ নৱম অনুসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় ৷ পৰৱৰ্তী বছৰবোৰত বিভিন্ন চৰকাৰে সংৰক্ষণ ৫০ % ৰ ওপৰলৈ বৃদ্ধি কৰাৰ প্ৰচেষ্টা চলোৱা হৈছিল যদিও সফল নহ’ল ৷ অৱশেষত ২০১৯ চনৰ জানুৱাৰী মাহত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ভাৰতীয় সংবিধান সংশোধন কৰি উচ্চতম ন্যায়ালয়ে আৰোপ কৰা ৫০ % সীমাৰ ওপৰত সাধাৰণ শ্ৰেণীত অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীক ( EWS ) ১০% সংৰক্ষণ দিয়াৰ সিদ্ধান্ত লয় ৷ এইদৰে , সংবিধানৰ ( এশ চৌবিশতম সংশোধনী ) বিধেয়ক , ২০১৯ ৰ অধীনত ৯ জানুৱাৰী , ২০১৯ তাৰিখে সংসদৰ শীতকালীন অধিবেশনত এই প্ৰস্তাৱ গৃহীত হয় আৰু ১২ জানুৱাৰী , ২০১৯ তাৰিখে ৰাষ্ট্ৰপতি ৰামনাথ কোবিন্দে অনুমোদন জনায় ।ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল সংৰক্ষণৰ সুবিধা নোপোৱা সাধাৰণ শ্ৰেণীৰ অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল নাগৰিক সকলক (ইডব্লিউএছ)ৰ উন্নতিৰ ব্যৱস্থা কৰা। এইদৰে বিধেয়কখন এতিয়া আইনত পৰিণত হৈছে ৷
ভাৰতৰ সংবিধানত এনে বিধানৰ বাবে এক আন্দোলন প্ৰয়োজন আছিল ৷ উচ্চ বৰ্ণৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লোকে বহু বছৰ ধৰি উচ্চ বৰ্ণৰ মাজত থকা অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল লোকসকলক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ চাকৰি সংৰক্ষণত ৫০ শতাংশ সীমা বৃদ্ধি কৰাৰ দাবী জনাই আহিছিল ৷ ইয়াৰ ভিতৰত আছিল উত্তৰ প্ৰদেশৰ ঠাকুৰ , ৰাজস্থানৰ ৰাজপুত , হাৰিয়ানাৰ জাট , গুজৰাটৰ পেটেল, পাটিদাৰ আৰু তেলেংগানা আৰু অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ কাপুছ শ্ৰেণীৰ দাবী ।এতিয়া প্ৰশ্ন উত্থাপন হয় যে ভাৰতত সংৰক্ষণ নীতি পুনৰীক্ষণ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে নে সংৰক্ষণৰ পৰম্পৰাটো আগবঢ়াই নিব লাগে ? সংৰক্ষণৰ মূল ধাৰণাটো নিঃসন্দেহে চমৎকাৰ আছিল , কিয়নো ই সকলো নাগৰিকৰে বাবে সমান সুবিধা প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যৰে কৰা হৈছিল । সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ উদ্দেশ্য আছিল সমাজৰ সেই শ্ৰেণীবোৰৰ মৰ্যাদা উন্নত কৰা যিবোৰ এতিয়ালৈকে অৱহেলিত হৈ আছিল ৷ কিন্তু আজি আমি দেখাৰ দৰে বিগত কেইবছৰমানৰ পৰা সংৰক্ষণৰ নীতি সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি হৈছে ৷ ভাৰতৰ সংৰক্ষণ নীতিক যদি আমি চাওঁ তেন্তে আমি বিশ্বৰ একমাত্ৰ দেশ যিয়ে ব্যক্তিগত জাতিগত পৰিচয়ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সঁহাৰিমূলক ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰে ৷ উচ্চ বৰ্ণৰ হাতত বছৰ বছৰ ধৰি বৈষম্য আৰু অত্যাচাৰৰ সন্মুখীন হোৱা সেই বঞ্চিত শ্ৰেণীৰ বাবে সংৰক্ষণ যে উত্থানৰ আহিলা সেয়া এটা সুপ্ৰতিষ্ঠিত সত্য ৷ ই কেৱল সমাজত তেওঁলোকৰ জীৱন আৰু মৰ্যাদা উন্নত কৰাত সহায় কৰাই নহয় , সিদ্ধান্ত গ্ৰহণকাৰী সমাজৰ অংশৰ বিভিন্ন দিশত নিজকে প্ৰতিনিধিত্ব কৰাৰ সুযোগো প্ৰদান কৰিছিল , যি ক্ষেত্ৰত দীৰ্ঘদিন ধৰি বঞ্চিত হৈ আহিছিল পিছপৰা জাতিসমূহ ৷
ভাৰতৰ বৰ্তমানৰ সংৰক্ষণ নীতি বহুতো অন্তৰ্নিহিত অসুবিধাৰ সন্মুখীন হৈছে যাৰ ফলত ইয়াক ৰাজনৈতিক দলসমূহে ভাৰতীয় সমাজখনক জাতিগত ৰেখাৰে বিভাজিত কৰাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে ৷ ভাৰতত জাতিগত পৰিচয় প্ৰায় নোহোৱা কৰাৰ বাবে সংৰক্ষণ নীতিৰ কল্পনা কৰা হৈছিল , কিন্তু বছৰ বছৰ ধৰি দেখা গৈছে যে ই জাতিগত পৰিচয়ক শক্তিশালীহে কৰি তুলিছে আৰু বিশুদ্ধভাৱে জাতিগত ৰেখাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ৰাজনৈতিক দল,সংগঠনৰ উৎপত্তিত সহায় কৰিছে ৷ ফলত সংৰক্ষণৰ বিষয়টো ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ ইস্তাহাৰৰ অংশ হৈ পৰিছে ৷ এই দলসমূহে ভোটৰ বাবে কিছুমান বিশেষ জাতিক সংৰক্ষণৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে ৷
ইয়াৰ উপৰিও দেখা গৈছে যে বহু ৰাজ্য চৰকাৰে যথাযথ প্ৰক্ৰিয়া অবিহনে ৰাজ্য বা সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ ঠিক আগতে যেনে হাৰিয়ানা , ৰাজস্থান , মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু উত্তৰ প্ৰদেশত কিছুমান বিশেষ বৰ্ণক সংৰক্ষণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিছিল ৷ শেহতীয়াকৈ দলিতৰ ওপৰত হিংসা , প্ৰভাৱশালী জাতিৰ সংৰক্ষণৰ দাবী , লগতে অনুসূচিত জাতি , আৰু অনুসূচিত জনজাতিৰ কম আয় আৰু শিক্ষাৰ পৰিসংখ্যাৰ দৰে কাণ্ডই দেখুৱাইছে যে পালন কৰা সংৰক্ষণ নীতি দুৰ্ভাগ্যজনকভাৱে ব্যৰ্থ হৈছে ৷শেহতীয়াকৈ অনুসূচিত জাতি আৰু জনজাতিৰ একাংশ নাগৰিকে এটা ৰাজহুৱা স্বাৰ্থজড়িত গোচৰ(PIL ) দাখিল কৰিছে যিয়ে SC / ST সংৰক্ষণত OBC সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত হোৱাৰ দৰে উচ্চ স্তৰৰ ধাৰণাটো(Creamy Layer) প্ৰৱৰ্তন কৰিবলৈ বিচাৰিছে যাতে তেওঁলোকৰ মাজত ধনীসকলক বাহিৰত ৰাখিব পাৰে , যাতে দৰিদ্ৰ আৰু আৰ্তজনৰ বাবে যাতে সুবিধা হয় সেয়া নিশ্চিত কৰা ৷ গতিকে যদি এই অগ্ৰাধিকাৰ বৈষম্য নীতিৰ সংশোধন কৰা নহয়, তেন্তে আমি অধিক বিভাজন , অধিক ক্ষোভ আৰু অধিক হিংসা দেখিবলৈ পাম ৷ আমাক এনে এখন নীতিৰ প্ৰয়োজন যিয়ে সঁচাকৈয়ে শিক্ষা আৰু উন্নত জীৱনৰ উপায়ৰ পৰা বঞ্চিত লোকসকলক সহায় কৰে ৷উদাহৰণ স্বৰূপে উচ্চ শিক্ষানুষ্ঠানসমূহত এক নিৰ্দিষ্ট শতাংশ আসন আৰু চৰকাৰৰ উচ্চ পদবীৰ চাকৰি সংৰক্ষণ কৰিলে মুঠ পিছপৰা বৰ্ণ জনসংখ্যাৰ ৭৮%- ৮৫ % সমস্যা সমাধানত সহায়ক হ’ব নোৱাৰে ৷
চৰকাৰে নিজকে পিছপৰা বুলি কোৱা আন শ্ৰেণীসমূহলৈ নিজৰ সুবিধাসমূহ সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে নিজৰ সংৰক্ষণ নীতি পুনৰীক্ষণ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে ৷ সংৰক্ষণৰ বাবে মাপকাঠী সম্পূৰ্ণৰূপে পুনৰ্গঠন কৰা উচিত কাৰণ কাক সংৰক্ষণ দিয়া হ’ব বা একেবাৰে দিয়া নহয় সেইটো সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আগতে কিছুমান সংজ্ঞাক পুনৰ সংশোধন কৰিব লাগিব। যদি সমতা লক্ষ্য হয় , তেন্তে কম আয়ৰ গোটৰ লোকসকলক সংৰক্ষণ দিব লাগে যাতে তেওঁলোকে সমাজৰ বাকী অংশৰ সৈতে সমতুল্য অনুভৱ কৰে যিদৰে এতিয়া ই ডব্লিউ এছ শ্ৰেণীৰ সৈতে কৰা হৈছে ৷ যদি সংৰক্ষণ প্ৰকৃততে প্ৰাপ্য লোকসকলক সহায় কৰিবলৈ হয় তেন্তে অৰ্থনৈতিক পটভূমি বিবেচনা কৰিব পাৰি ৷ এনেকুৱা পদক্ষেপ লোৱা উচিত যাতে যিজনে সংৰক্ষণৰ সুবিধা লৈ আৰ্থিক, সামাজিক দিশত সুপ্ৰতিষ্ঠিত হ’ল তেওঁৰ সংৰক্ষিত জাতিৰ প্ৰমাণপত্ৰ এতিয়া অবৈধ হ’ব আৰু ব্যক্তিজনক সাধাৰণ শ্ৰেণী তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হ’ব।এটা স্বতন্ত্ৰ আয়োগৰ প্ৰতিবেদনৰ ভিত্তিত সংৰক্ষিত জাতিৰ লগতে ই ডব্লিউ এছ শ্ৰেণীকো নিয়মীয়াকৈ বৰ্জন আৰু অন্তৰ্ভুক্তি কৰা উচিত । চৰকাৰে বিভিন্ন জাতিৰ জনসাধাৰণৰ মনোভাৱ সলনি কৰাৰ ক্ষেত্ৰতো কাম কৰিব লাগে যাতে ভৱিষ্যতে জাতিৰ ধাৰণাটো অপ্রাসংগিক হৈ উঠিব পাৰে ৷ বৰ্তমানৰ সংৰক্ষণ নীতি অব্যাহত থকাৰ ফলত ভাৰতীয় সমাজত পাৰ্থক্যসমূহ কঠিন হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে , যাৰ ফলত অপ্ৰয়োজনীয় ক্ষোভৰ সৃষ্টি হ’ব৷ এটা কথা মনত ৰখা উচিত যে মানুহক প্ৰদান কৰা সুবিধাসমূহৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ যাতে তেওঁলোক আত্মনিৰ্ভৰশীল হৈ পৰে আৰু সংৰক্ষিত জাতি আৰু সংৰক্ষিত আসনৰ দুষ্ট বৃত্তৰ পৰা ওলাই আহিব পাৰে । সমাজৰ পিছপৰা সম্প্ৰদায়ক সবলীকৰণৰ একমাত্ৰ আহিলা হিচাপে সংৰক্ষণক চাব নালাগে ৷
ঠিকনা: বৰহোলা ,যোৰহাট ।
